Historia budowy bazyliki Najświętszego Serca Jezusa, wiąże się z osobą znanej filantropki – księżnej Marii Radziwiłłowej z Zawiszów , która finansowo i moralnie wspierała to dzieło.
Najpiękniejszy kościół w Polsce
Pius XI
Rozpoczęcie budowy świątyni przypada na czas odnowy życia eklezjalnego w Polsce po ukazie wydanym przez cara w 1905 roku pozwalającym miedzy innymi na tworzenie nowych parafii.
Represyjna polityka wyznaniowa cara Aleksandra II w Królestwie Polskim zakazywała bowiem budowy nowych kościołów i kaplic. Do wyjątków należy zaliczyć zarządzenie z 14 grudnia 1885 roku pozwalające na utworzenie w Warszawie osiem nowych parafii. W ten sposób powstała parafia Najświętszej Maryi Panny Loretańskiej na Pradze obejmująca wiele sąsiednich i dalej położonych miejscowości.
Wraz z napływem ludności do Warszawy w poszukiwaniu pracy, liczba parafian szybko rosła. Na jednego kapłana przypadało wówczas 18 tysięcy wiernych. Dla zapewnienia wiernym opieki duszpasterskiej w parafii Najświętszej Maryi Panny Loretańskiej powstały trzy tymczasowe kaplice.
Jedną z nich była wybudowana w 1911 roku u zbiegu ulic Kawęczyńskiej i Otwockiej drewniana kaplica pod wezwaniem Serca Jezusowego. Mogła ona pomieścić około 1000 osób. Po konsekracji nowej świątyni w 1923 roku kaplica została rozebrana.
Dnia 30 czerwca 1904 roku księżna Maria otrzymała błogosławieństwo papieża Piusa X na budowę świątyni pod wezwaniem Najświętszego Serca Jezusa, która miała powstać na wzór bazyliki św. Pawła za Murami w Rzymie. Ten odręcznie pisany przez Ojca Św. dokument jest do dzisiaj pieczołowicie przechowywany w archiwum parafii NSJ.
Budowę rozpoczęto w 1907 roku. W czasie prowadzenia budowy kardynał Aleksander Kakowski w dniu 25 października 1919 roku erygował parafię Najświętszego Serca Jezusa. Dekret erekcyjny parafii nabrał mocy obowiązującej od 1 listopada 1919 roku, a jego wykonawcą został ówczesny dziekan Pragi, wielki społecznik ks. Ignacy Kłopotowski.
Nuncjusz papieski Achilles Ratti interesował się postępem prac w czasie budowy bazyliki, a po zostaniu papieżem – jako Pius XI – nadał w dniu 23 stycznia 1923 roku ukończonej świątyni zaszczytny tytuł Bazyliki Mniejszej. 16 kwietnia tego samego roku kardynał Aleksander Kakowski dokonał konsekracji świątyni.
Życzeniem księżnej Marii Radziwiłłowej było, by świątynia NSJ na Pradze była też centrum wychowawczym dla dzieci i młodzieży, dlatego też zabiegała, początkowo bezowocnie, by parafię NSJ przejęli salezjanie. Okazało się to możliwe dopiero po śmierci fundatorki, która zapisała w testamencie cały swój majątek łącznie z bazyliką kardynałowi Augustowi Hlondowi, Prymasowi Polski. Prymas zrezygnował z darowizny księżnej na korzyść kardynała Kakowskiego. Ten z kolei, szanując wolę księżnej, postanowił przekazać parafię oraz bazylikę wraz z całym majątkiem salezjanom na wieczne czasy. Aktu tego dokonał specjalnym dekretem nr 6057 z dnia 18 listopada 1931 roku.
